Modern toplumların işleyişinde, bireyler ve kuruluşlar çeşitli hukuki statülere sahiptir. Gerçek kişi ve tüzel kişi kavramları da bu statülerden biridir. Gerçek kişi ve tüzel kişi arasındaki farklar, hem bireyler hem de işletmeler için büyük önem taşır ve bu farkları bilmek, hukuki hak ve sorumluluklarınızı daha iyi anlamanıza yardımcı olabilir. İş dünyasında ve toplumsal hayatımızda sıkça karşılaşılan farklı statüler aynı zamanda hukuki süreçlerde doğru adımlar atmanızı sağlar. Peki, bir insanın birey olarak sahip olduğu hukuki kimlik ile bir şirketin ya da derneğin sahip olduğu hukuki kimlik arasında nasıl bir fark vardır? İnsanlar doğduklarında otomatik olarak gerçek kişi olurken bir şirketin veya kuruluşun tüzel kişi statüsüne nasıl geçer? Gelin, hukuk dünyasında doğru adımlar atamanızı sağlayan bu kavramları birlikte inceleyelim.
Tüzel Kişi Nedir?
Tüzel kişi, hukuki olarak bir varlık olarak kabul edilen, belirli amacı gerçekleştirmek üzere oluşturulmuş, insanların bir araya gelerek kurduğu organizasyonlardır. Tüzel kişiler, kendi adlarına hak ya da borç sahibi olabilir, dava açabilir, aleyhlerine dava açılabilir. Ayrıca tüzel kişiler, belirli bir yapısı ve amacı olan gerçek kişilerin oluşturduğu topluluklar veya varlıklar olabilir.
Tüzel kişiler, hukuki kişilik kazanarak belirli hak ve yükümlülükleri olan bağımsız varlık olarak hareket eder. Dolayısıyla birey gibi hukuki işlemler yapabilirler. Örneğin; şirket, bina satın alabilir, sözleşme yapabilir veya dava açabilir. Bu işlemleri şirketin yöneticileri gerçekleştirir, ancak hukuki olarak bu işlemler şirketin kendisi adına yapılmış olur.
Gerçek Kişi Nedir?
Gerçek kişi, hukuken varlık sahibi olan bireylere verilen isimdir. Yani doğumdan ölümüne kadar tüm bireyler, gerçek kişi olarak kabul edilir. Tüm hak ve yükümlülüklere sahip olup kendi adlarına hukuki işlemler yapabilen kişilerdir. Örneğin; birey olarak mülk satın alabilir, işe girebilir veya dava açabilir.
Gerçek kişilerin hukuki kişiliği, doğum ile başlar, ölüm ile sona erer. Bu süre zarfında, hukuki kapasiteye sahip olduklarından kendi iradeleriyle çeşitli işlemler yapabilir. Gerçek kişilerin hakları ise medeni kanunlar çerçevesinde belirlendiğinden söz konusu haklar çerçevesinde özgürce hareket edebilirler.
Gerçek ve Tüzel Kişi Arasındaki Fark Nedir?
Gerçek kişi ve tüzel kişi kavramları arasında bazı temel farklar bulunur. En belirgin fark, gerçek kişiler bireylerden oluşurken tüzel kişilerin birden fazla bireyin bir araya gelmesiyle oluşturduğu kurumlar olmasıdır. Gerçek kişiler doğum ile varlık kazanıp ölüm ile varlıklarını kaybederken tüzel kişiler belirli hukuki işlemle kurulur, yine belirli hukuki işlemle sona erer.
Diğer önemli fark, hak ve yükümlülüklerin yerine getirilme şeklidir. Gerçek kişiler, kendi adlarına hareket eder, kendi iradeleri doğrultusunda karar alır. Tüzel kişiler ise kendi adlarına hak ve borç sahibi olabilir, ancak bu işlemleri yöneticileri veya temsilcileri aracılığıyla gerçekleştirirler. Öte yandan tüzel kişiler, belirli bir amaç doğrultusunda kuruldukları için bu amaç doğrultusunda faaliyet gösterir, genellikle bu faaliyetlerin yürütülmesi için belirli kurallara, yapıya sahip olurlar. Yani tüzel kişilerin hukuki açıdan çerçevesi bellidir, belirli yapı içinde hareket edebilirler.
Tüzel Kişi Örnekleri Nelerdir?
Tüzel kişi kavramı, hukuki dünyada geniş bir yelpazeyi kapsar ve çeşitli amaçlar doğrultusunda kurulmuş birçok organizasyonu içerir. Bu kavramın somut örneklerine baktığınızda, hayatınızın hemen her alanında karşınıza çıkan birçok kuruluş görebilirsiniz. Örneğin; ticari hayatta en sık karşılaşılan tüzel kişi türlerinden biri şirketlerdir. Anonim şirketler (A.Ş.), limited şirketler (Ltd. Şti.), komandit şirketler ve kolektif şirketler gibi birçok farklı yapıda şirket mevcuttur. Her biri belirli sermaye ile kurulur, ekonomik faaliyetlerde bulunur. Şirketler, yatırım yapabilir, ürün veya hizmet satabilir, sözleşmeler yapabilir ve çeşitli ticari faaliyetlerde bulunabilir. Tüm işlemler ise şirketin tüzel kişiliği adına gerçekleştirilir, çünkü şirketin mal varlığına etki eder.
Sosyal, kültürel veya sportif amaçlarla kurulan dernekler de tüzel kişiliktir. Örneğin; spor kulüpleri, çevre koruma dernekleri, yardım kuruluşları, üyelerinin ortak hedefleri doğrultusunda faaliyet gösterir. Öte yandan eğitim, sağlık ve kültür alanlarında toplumsal fayda sağlamak amacıyla kurulan vakıflar tüzel kişi çerçevesinde değerlendirilir. Eğitim vakıfları, burslar verirken sağlık vakıfları çeşitli sağlık hizmetleri sunar. Kooperatifler ise ortaklarının ekonomik çıkarlarını korumak ve geliştirmek amacıyla kurulan tüzel kişiliklerdir.
Tarım kooperatifleri, konut yapı kooperatifleri, tüketim kooperatifleri gibi çeşitli alanlarda faaliyet gösterenler üyelerinin ortak ihtiyaçlarını karşılamak üzere organize edilir. Ancak tüzel kişiler sadece şirket statüsünde olmak zorunda değildir. Örneğin; belediyeler, kamu iktisadi teşebbüsleri, devlet üniversiteleri gibi devlet tarafından kurulan, yönetilen kuruluşlar da kamu tüzel kişileri olarak kabul edilir. Söz konusu kurumlar, kamu hizmetlerinin yürütülmesi, toplumsal ihtiyaçların karşılanması amacıyla faaliyet gösterir.
Tüzel Kişi Türleri Nelerdir?
Tüzel kişi türleri, kuruluş amaçlarına ve hukuki statülerine göre farklılık gösterir. Bu türler, kuruluş amaçlarına göre kamu tüzel kişileri, özel hukuk tüzel kişileri olmak üzere genel olarak ikiye ayrılır. Her biri farklı sosyal / ekonomik ihtiyaçları karşılamak, özel hukuki düzenlemelere uygun olarak yapılandırmak için önemlidir. İki türe ayrılan tüzel kişiler ise tüzel kişi statüsünün sunduğu hukuki avantajları, sorumlulukları farklı ihtiyaçlara göre optimize etmeyi sağlar. Örneğin; şirketler ticari faaliyetlerini yürütürken dernekler sosyal veya kültürel hizmetler sunar. Bu nedenle, tüzel kişi türleri, hukuki düzenlemelerin esnekliğini artırarak toplumsal, ekonomik ihtiyaçları daha etkin şekilde karşılamaya yardımcı olur.
- Kamu Tüzel Kişileri
- Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Kamu Tüzel Kişileri
Devlet veya kamu otoriteleri tarafından kurulan, kamu yararına hizmet eden kuruluşlar kamu tüzel kişileridir. Bu tür tüzel kişilere örnek olarak belediyeler, devlet üniversiteleri ve kamu iktisadi teşebbüsleri gösterilebilir. Çünkü genellikle kamu hizmetlerinin yürütülmesi, toplumsal ihtiyaçların karşılanması amacıyla faaliyet gösterir. Söz konusu kişiler, devletin veya kamu otoritelerinin denetimi altında olup kamu kaynakları ile finanse edilir. Dolayısıyla kamu tüzel kişileri, belirli bir kamu yararı gözeterek faaliyetlerini sürdürür, faaliyetler ise genellikle kanunlar ile düzenlenir.
Özel Hukuk Tüzel Kişileri
Bireyler tarafından özel amaçlarla kurulan, özel hukuk hükümlerine tabi olan kuruluşlardır. Örnek olarak ticaret şirketleri, dernekler, vakıflar gösterilebilir. Kâr elde etmek, belirli bir sosyal veya kültürel amacı gerçekleştirmek gibi çeşitli amaçlarla kurulabilir. Özel hukuk tüzel kişileri, kendi iç yapıları ve faaliyet alanları doğrultusunda bağımsız olarak hareket eder. Faaliyetler ise kuruluş sözleşmeleri, ilgili kanunlar çerçevesinde düzenlenir. Yani, kendi adlarına hukuki işlemler yapabilir, işlemlerden doğan hak ve yükümlülükler, tüzel kişiliğin kendisine ait olur.
Tüzel Kişi Ünvanı Nasıl Alınır?
Tüzel kişi ünvanı almak, belirli hukuki prosedürleri gerektiren bir süreçtir. Ancak süreç tüzel kişiliğin türüne ya da faaliyet alanına göre değişiklik gösterebilir. Ünvana sahip olmak için öncelikle tüzel kişiliğin kuruluş amacı, yapısı ve faaliyet alanlarını belirten bir belge hazırlamanız gerekir. Belge, tüzel kişiliğin türüne göre kuruluş sözleşmesi, tüzük veya ana sözleşme olabilir. Daha sonra hazırlanan kuruluş belgesini ilgili devlet organına veya yetkili makama sunabilirsiniz. Örneğin; bir şirket kurmak için ticaret siciline başvuruda bulunmanız gerekir. Yetkili makam tarafından yapılan incelemeler sonucunda, tüzel kişiliğin kurulmasına karar verilirse resmi kayıt işlemleri tamamlanır. Bu aşamada, ticaret sicil numarası veya diğer resmi kimlik numarası alırsınız. Resmi kayıttan sonra faaliyete geçmek için gerekli izinleri alıp belirlenen kurallar çerçevesinde faaliyetlerinizi sürdürmeye başlayabilirsiniz.
Sıkça Sorulan Sorular
Tüzel kişi hakkında sıkça sorulan sorulara buradan ulaşabilirsiniz.
Anonim Şirketler Tüzel Kişi midir?
Anonim şirketler tüzel kişidir. Anonim şirketler, hissedarlar tarafından oluşturulan, belirli sermaye ile kurulan, kendi adlarına hak ve borç sahibi olabilen bağımsız hukuki varlıklardır. Kendi iç yapıları ve yönetim kurulları tarafından yönetilir, hukuki işlemlerini kendi adlarına yapar.
Limited Şirket Tüzel Kişi midir?
Limited şirketler de tüzel kişidir. Limited şirketler, ortaklarının belirli sermaye ile kurdukları ve sınırlı sorumluluk esasına göre faaliyet gösteren tüzel kişiliklerdir. Ortaklarının sorumluluğunu sermaye payları ile sınırlı tutar, kendi adlarına hukuki işlemler yapabilir.
Kimler Tüzel Kişi Ünvanı Alabilir?
Limited şirketler de tüzel kişidir. Limited şirketler, ortaklarının belirli sermaye ile kurdukları ve sınırlı sorumluluk esasına göre faaliyet gösteren tüzel kişiliklerdir. Ortaklarının sorumluluğunu sermaye payları ile sınırlı tutar, kendi adlarına hukuki işlemler yapabilir.
Adi Şirket Tüzel Kişi midir?
Adi şirketler tüzel kişi değildir. Adi şirketler, iki veya daha fazla kişinin belirli amaç doğrultusunda bir araya gelerek oluşturdukları basit ortaklıklardır. Adi şirketler, tüzel kişilik kazanmazlar, yani kendi adlarına hak ya da borç sahibi olamazlar.
